feminizm w polsce, Teorie gender
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
FEMINIZM W POLSCE
Historia
Rozwój historyczny
w
dzieli się na 7 okresów- tzw. „fal feminizmu”.
Pierwsza fala
Idee feminizmu dotarły na ziemie polskie znacznie później, niż do
Zachodniej – dopiero w
Polska doświadczyła w cią
tamtego stulecia trzech następujących po sobie „fal”
feminizmu (kiedy powstały pierwsze polskie teksty feministyczne): pierwsza (i najsłabsza) „fala”
przed wybuchem
(przed
r.). Wówczas
napisała pierwszą polską książkę o cechach feministycznych Pamiątka po dobrej matce
. Chociaż autorka głosiła, że Polki powinny być przede wszystkim żonami i matkami, to z
drugiej strony podkreślała konieczność kształcenia kobiet.
Druga fala
Druga, silniejsza „fala” miała miejsce między powstaniami: listopadowym i
Powstała
pod wpływem
idei „proto-feministycznych”: twórczości literackiej
i
czasopisma dla kobiet La Gazette des Femmes (Gazeta Kobieca). Pierwsza polska
napisała Myśli o wychowaniu kobiet (
, w których twierdziła, że najważniejszym celem
kształcenia kobiet jest formowanie ich człowieczeństwa, a dopiero potem- kobiecości.
Wiodącym
polskim propagatorem feminizmu było czasopismo Przegląd Naukowy. Publikowała w nim m.in.
(przywódczyni
grupy kobiet zwanych
, które
domagały się emancypacji i prawa do edukacji dla kobiet. Żmichowska wygłaszała również wiele
przemówień, popierających prawa kobiet.
Trzecia fala (
Trzecia i najsilniejsza „fala” feminizmu pojawiła się na ziemiach polskich po
r. pod wpływem
zachodnioeuropejskiego feminizmu. Charakterystyczną cechą tego okresu jest zaangażowanie
mężczyzn, którzy byli głównymi rzecznikami praw kobiet:
opublikował w Przeglądzie
Naukowym (
artykuł pt. Niezależność kobiety, który zawierał radykalne żądania
w edukacji i pracy zawodowej. W tym samym czasopiśmie
krytykował książki K. z Tańskich-Hoffmanowej, które jego zdaniem „przekształcały
kobiety w niewolnice”. Inne czasopismo Niwa żądało umożliwienia kobietom dostępu do edukacji i
kariery zawodowej. Najbardziej radykalne poglądy reprezentował
w książce O
prawach kobiety (
, która głosiła całkowite zrównanie praw kobiet i mężczyzn w każdej
dziedzinie życia.
Kwestia emancypacji kobiet była szczególnie znacząca na
Wykładowca tej
uczelni
prowadził cykl wykładów O pracy kobiet ze stanowiska ekonomicznego w
r. Uczony domagał się intelektualnej i ekonomicznej emancypacji dla kobiet, jak również
umożliwienia im dostępu do wykształcenia wyższego. Jego żądania zostały zrealizowane w
kiedy pierwsze studentki zostały
na
uczelni.
Motyw emancypacji kobiet jest szczególnie ważny w twórczości
w książce Kilka
słów o kobietach
podkreśliła fundamentalną ludzką naturę kobiety, zdeprawowanej przez
społeczeństwo. Czasopismo Prawda opublikowało w
artykuł
Sprawa
kobieca, który udowadniał, że „wyzwolenie kobiet” jest warunkiem rozwoju
Czwarta fala
Czwarta-
„fala” feminizmu pojawiła się na ziemiach polskich około
r. Podczas
gdy pisarze-mężczyźni koncentrowali się na „tajemniczej i mistycznej” naturze kobiety, pisarki (np.
zajmowały się bardziej racjonalnymi aspektami kobiecości.
była szczególnie aktywną działaczką polskiego ruchu kobiecego. Jej przemowa:
Uwagi o etycznych zadaniach ruchu kobiecego, wygłoszona podczas Kongresu Kobiet w Warszawie
w
potę
a
jako formę
Pierwsza powieść Nałkowskiej Kobiety
i
inna powieść Narcyza (
ukazywały kobiecą pasywność w konfrontacji z męską. Warto dodać,że
kobiety uzyskaly pełne prawa wyborcze 28 XI 1918 r.na skutek dekretu Tymczasowego Naczelnika
Państwa Józefa Piłsudskiego.
Piąta fala (
Piąta „fala” polskiego feminizmu nastąpiła w okresie międzywojennym (lata 20. i 30.
. Polski
feminizm tamtego okresu (podobnie jak feminizm w innych krajach) poszukiwał nowej definicji
feminizmu i nowych celów. Pojawiły się wątpliwości, czy należy walczyć o pełne równouprawnienie,
czy raczej o prawną ochronę dla kobiet. Prawie wszyscy (nawet radykałowie) wierzyli, że kobiety
osiągnęły swoją emancypację przez otrzymanie pełni praw politycznych
wyraziła
to przekonanie słowami: Feminizm (...) faktycznie skończył się w tych narodach, w których osiągnął
swój cel: społeczne i polityczne równouprawnieni
Tym niemniej w Polsce feminizm był wyjątkowo aktywny. Nałkowska w dalszym ciągu analizowała
kwestie kobiece: w powieściach Romans Teresy Hennert (
i Renata Słuczańska
rozważała granice wolności kobiety w tradycyjnym społeczeństwie.
W latach 20. XX wieku pojawił się w Polsce
jego przedstawicielki-
i
ugiwały się agresywną
tego kierunku i
domagały się wyzwolenia kobiet z emocjonalnej zależności od mężczyzn (tzw. "walka z pojęciem
miłości") jako jedynym środkiem do osiągnięcia indywidualnej niezależności. Krzywicka i
propagowali
edukację seksualną, prawo do
legalizację
i całkowite równouprawnienie płci. Krzywicka od
opublikowała cykl
artykułów feministycznych w dodatku do Wiadomości Literackich pt. Życie świadome, Żele
napisał wiele artykułów (m.in. Brewerie
Dziewice konsystorskie
Piekło kobiet
Zmysły, zmysły
Nasi okupanci
), w których protestował przeciwko szkodliwemu
„wtrącaniu się”
w intymne życie Polaków. Zarówno Krzywicka jak
Żeleński byli wyjatkowo aktywnymi mówcami, propagującymi idee feminizmu w całej Polsce.
Inny aspekt polskiego feminizmu prezentowała
i
(Szofer Archibald
i Egipska
pszenica
która propagowała wyzwolenie kobiecej
seksualności z konwencji społecznych. Jasnorzewska pisała także artykuły do Życia świadomego.
zakończyła ten okres działalności polskiego feminizmu.
Szósta fala
Po zakończeniu II wojny sytuacja kobiet polskich znacznie różniła się od sytuacji kobiet w Europie
Zachodniej i
Utworzona w
propagowała emancypację kobiet w rodzinie i
pracy zawodowej. Ten okres, zwany „szóstą falą” charakteryzował się pojawieniem masowej
która głosiła pełne równouprawnienie płci i wzywała kobiety do włączenia się do
produkcji przemysłowej i
rolnictwa (popularny był wówczas
Kobiety na
traktory! ).
Szczytem szóstej fali było zalegalizowanie przez
w
czemu towarzyszyło nowe
nasilenie „pro-aborcyjnej” propagandy i polemiki ze środowiskami
Potem feminizm w Polsce niemal przestał istnieć (aż do
r.), ponieważ władze PRL uznały, że
spełniły wszystkie postulaty feminizmu. Faktem jest, że legalizacja aborcji nastąpiła w PRL prawie 20
lat wcześniej, niż w USA i Francji (lecz później niż w
). Formalnie
zagwarantowano równouprawnienie płci, a edukacja seksualna była stopniowo wprowadzana do szkół
podstawowych; zalegalizowano też
Jednak w praktyce równouprawnienie
istniało tylko teoretycznie, a zła jakość środków antykoncepcyjnych spowodowała rozpowszechnienie
aborcji jako metody kontroli urodzeń. Wszelka otwarta debata na temat tych problemów oraz kwestii
praw kobiet była zabroniona, zakazano jakichkolwiek kontaktów z „zachodnim” feminizmem (w
rezultacie idee powojennego feminizmu dotarły do Polski dopiero po
r.). PRL tolerowała tylko
„ograniczony” oficjalny feminizm, zajmujący się głównie analizą sytuacji kobiet z punktu widzenia
i propagujący zdjęcie z kobiet ciężaru obowiązków rodzinnych i domowych, aby
aktywniej włączyły się w pracę zawodową.
Siódma fala (od 1989 do dziś)
W PRL praktycznie nieznany był powojenny zachodnioeuropejski i amerykański feminizm. Ta
sytuacja zmieniła się nagle po upadku PRL w 1989 r. Nowa demokratyczna Polska nagle została
skonfrontowana z „zachodnim” feminizmem „drugiej fali”, przeciwko któremu ostro wystąpił
wpływowy Kościół rzymskokatolicki. „Zachodni” feminizm był często błędnie identyfikowany jako
„komunistyczny” (ponieważ część jego postulatów kojarzyła się z polityką społeczną PRL) i z tego
powodu uznawany za „podejrzany”.
Na początku lat 90. polski feminizm posługiwał się często agresywną retoryką, bliską feminizmowi
okresu międzywojennego. Ta strategia była przydatna w okresie gwałtownych polemik na temat
zakazu aborcji. Kiedy
konserwatywny rząd wprowadził prawie całkowity zakaz
aborcji
polski feminizm przyjął inne umiarkowane strategie, zapożyczone głównie z
amerykańskiego ruchu
z lat 80. Tego typu strategia okazała się nieefektywna: prawie
całkowity zakaz aborcji okazał się jak dotąd niepodważalny, edukacja seksualna została w praktyce
usunięta ze szkół
, a od
wycofano dofinansowanie antykoncepcji z budżetu państwa. Ostatnio
strategia polskiego feminizmu wydaje się zmieniać. Nowe feministyczne książki: Świat bez kobiet
wskazuje na współczesne zjawisko dyskryminacji kobiet w Polsce, Milczenie
owieczek. Rzecz o aborcji
, bezkompromisowo broni prawa do aborcji.
wyraziła konieczność zmiany: Wiele straciliśmy dając sobie wciąż lekcje
„uładzonego” języka.
Feminizm w Polsce
obecnie wzoruje się wyłącznie na wzorcach amerykańsich, a ponieważ nie jest związany z całkiem zresztą
ciekawą tradycja przedwojenna, nie znajduje dużego społecznego poparcia. Jedynie w kręgach kosmopolitek,
kobiet wyzwolonych spod "jarzma" narodu znajduje duże zainteresowanie. Istnieje jednak część feminizmu
polskiego, która złą sytuaję w rodzinie upatruje w zbyt małej roli ojca,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]