handel cukrem, rynek cukru w Polsce, rynek cukru
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Seria: Polska wieś w Europie • Handel cukrem
Łucja Chudoba •
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_______________________________________________________________________________________
H
ANDEL
C
UKREM
–
I
NFORMACJA DLA PROWADZĄCYCH HANDEL
Łucja Chudoba
1.
Ogólna informacja o rynku cukru w Polsce na tle Unii Europejskiej i świata
1.1.
Bilans rynku cukru i kierunki zużycia cukru w kraju
Badania Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej wskazują, że w latach
produkcyjnych 1998/1999 – 2002/2003 (od 1 października do 30 września) produkcja cukru (w
przeliczeniu na cukier biały) wynosiła przeciętnie ok. 1,9 mln ton, a spożycie – ok. 1,6 mln ton (tab.
1).
Tabela 1. Krajowy bilans cukru w przeliczeniu na cukier biały, tys. ton
Podaż
Popyt
Sezony
cukrownicze
(lata
produkcyjne)
od 1.X
do 30.IX
Zapas
końcowy na
30.IX (a)
Przyrost
zasobów
– z rezerw
ARR
Zużycie w
kraju
(popyt
krajowy)
Zmniejszeni
e zasobów –
na rzecz
rezerw ARR
Zapas
początkowy
na 1.X (a)
Produkcja Import
Razem
Eksport
Razem
1999/00
315
1.805
51
–
2.171
1.590
385
11
1.986
185
2000/01
185
2.013
45
14
2.257
1.590
402
–
1.992
265
2001/02
265
1.602
85
15
1.967
1.590
113
–
1.703
264
2002/03
264
1.956
82
13
2.313
1.590
420
–
2.010
305
2003/04
305
1.910
67
13
2.295
1.590
500
–
2.090
205
Uwaga:
(a) Zapasy u producentów i w handlu.
Źródło:
Analiza MRiRW, ARR, IERiGŻ: Rynek cukru – stan i perspektywy. Nr 26, grudzień 2004.
Przedmiotem eksportu w tym okresie było przeciętnie 364 tys. ton cukru, import wynosił 66
tys. ton, a zapasy końcowe – 245 tys. ton, przy rozpiętości od 185 do 305 tys. ton. Relacje między
____________________________________________________________________________________
Fundacja Fundusz Współpracy • Biuro Programów Wiejskich
Warszawa • Kwiecień 2005
1
Seria: Polska wieś w Europie • Handel cukrem
Łucja Chudoba •
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_______________________________________________________________________________________
podażą a popytem (zużyciem) cukru w poszczególnych sezonach były zróżnicowane; w ślad za tym
zmieniał się stan zapasów końcowych cukru.
Krajowe zużycie (spożycie) cukru, stanowiące 1.590 tys. ton, obejmowało następujące
dziedziny:
•
spożycie bezpośrednie przez ludność w gospodarstwach domowych i zakładach żywienia
zbiorowego – 58%,
•
zużycie w przetwórstwie spożywczym – 38%,
•
zużycie w pszczelarstwie i przetwórstwie niespożywczym – 3%,
•
inne niezidentyfikowane zużycie (np. sprzedaż przygraniczna dla obcokrajowców) – 1%.
1.2. Kanały zbytu cukru z cukrowni
W latach dziewięćdziesiątych prawie każda z 76 krajowych cukrowni prowadziła odrębną
działalność handlową na rynku cukru. Badania ankietowe IERiGŻ (Ł. Chudoba) w 11 wybranych
cukrowniach wskazały na następującą strukturę sprzedaży cukru w 1998 r. na rynku krajowym,
według bezpośrednich odbiorców:
•
przetwórcy przemysłowi
– 40,7%,
•
odbiorcy hurtowi i detaliczni
– 59,3%,
a w tym:
−
firmy handlu hurtowego
– 44,2%,
−
duże sieci handlowe
–
8,2%,
−
firmy handlu detalicznego
–
3,7%,
−
sprzedaż detaliczna
bezpośrednio przez cukrownię
–
3,2%.
Z tych samych badań wynika również, że cukier przeznaczony na eksport był sprzedawany
w ilości 79% za pośrednictwem firm handlowych, a w 21% – bezpośrednio przez cukrownie.
Przytoczone wyniki potwierdzają opisane uprzednio proporcje zużycia cukru w kraju w
formie bezpośredniej i w przetworach – 60:40, co stanowi relację odwrotną niż w Europie
Zachodniej.
____________________________________________________________________________________
Fundacja Fundusz Współpracy • Biuro Programów Wiejskich
Warszawa • Kwiecień 2005
2
Seria: Polska wieś w Europie • Handel cukrem
Łucja Chudoba •
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_______________________________________________________________________________________
W ostatnich latach, w związku z przyspieszeniem procesów prywatyzacji branży
cukrowniczej i ukształtowaniem się pięciu grup cukrowni, w większości posiadających
strategicznych inwestorów zagranicznych, następuje koncentracja kanałów sprzedaży cukru.
Poszczególne grupy cukrowni tworzą wyspecjalizowane spółki do handlu cukrem. Stanowi to m.in.
ułatwienie w dostępie mniejszych cukrowni do dużych sieci handlowych, które są zainteresowane
odbiorem większych partii towaru o ustabilizowanej jakości.
1.3. Tendencje spożycia cukru i ceny na rynku krajowym
Z bilansów Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w latach 1999 – 2003 ogólne
spożycie cukru w kraju w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosiło przeciętnie 41,7 kg. W Unii
Europejskiej wskaźnik ten jest niższy, w 1999 r. wynosił 38,8 kg, a w tym 29,9 kg w Grecji, 35,8
kg w Niemczech, 36,4 kg we Francji, 42,4 kg w Szwecji. Upowszechnianie zasad racjonalnego
żywienia i wzrost podaży niskokalorycznych środków słodzących mogą przyczynić się do spadku
spożycia cukru także w Polsce, zwłaszcza w grupie ludności o wyższych dochodach.
Badania GUS w wybranych gospodarstwach domowych wskazują, że w latach 1999 – 2003
spożycie cukru w formie bezpośredniej wynosiło przeciętnie 21,3 kg na 1 osobę i wykazywało
tendencję malejącą w porównaniu z początkiem lat dziewięćdziesiątych. Równocześnie zwiększało
się spożycie cukru w produktach przetworzonych, takich jak czekolada, wyroby cukiernicze i
ciastkarskie. Elastyczność dochodowa popytu na cukier była zdecydowanie niska, niższa od
elastyczności popytu na czekoladę i wyroby cukiernicze.
Ceny zbytu cukru z cukrowni (ceny producenta), jak również ceny detaliczne tego produktu,
badane przez GUS, w latach 1996 – 2002 zmieniały się w sposób nieustabilizowany, co
odzwierciedlało niestabilność relacji między podażą i popytem na krajowym rynku cukru (tab. 2).
Wzrost cen znacznie przekraczający inflację, który wystąpił w latach 1996 i 2000, był
spowodowany odpowiednio: nieurodzajem buraków cukrowych na jesieni 1995 r., a także
administracyjnym nakazem zmniejszenia podaży cukru na rynku krajowym w sezonie 1999/2000.
Licząc łącznie, w latach 1996 – 2003 wzrost tych cen był niższy od inflacji. W roku 2003
ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły bowiem o 197,2% w porównaniu z poziomem roku
1996, natomiast ceny zbytu cukru wzrosły w tym czasie o 134,7%, a ceny detaliczne – o 111,9%.
____________________________________________________________________________________
Fundacja Fundusz Współpracy • Biuro Programów Wiejskich
Warszawa • Kwiecień 2005
3
Seria: Polska wieś w Europie • Handel cukrem
Łucja Chudoba •
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_______________________________________________________________________________________
W I połowie 2004 r., tuż przed integracją Polski z UE, nastąpił wyraźny wzrost cen cukru.
Tabela 2. Ceny cukru na rynku krajowym
Wskaźniki zmian cen,
okres poprzedni = 100
Ceny cukru białego (a) zł/kg
Lata
ceny detaliczne
towarów i usług
konsumpcyjnych
ceny cukru
cena producenta
(cena zbytu)
cena detaliczna
cena producenta
cena detaliczna
1995
1,41
1,77
–
–
–
1996
1,78
2,20
119,9
126,2
124,3
1997
1,64
2,08
114,9
92,1
94,5
1998
1,72
2,05
111,8
104,4
98,6
1999
1,85
1,95
107,3
107,6
95,1
2000
2,36
2,97
110,1
127,6
152,3
2001
2,11
2,48
105,5
89,4
83,5
2002
2,10
2,47
101,9
99,5
99,6
2003
1,91
1,98
100,8
90,9
80,2
2004 (b)
2,33
2,73
102,5
120,1
124,1
Uwaga:
(a) Ceny wraz z podatkiem VAT. (b) Dane z I półrocza.
Źródło:
Dane GUS; opracowanie Ł. Chudoba.
1.4. Handel zagraniczny cukrem
Polska jest tradycyjnym eksporterem netto cukru i jednym z największych eksporterów tego
produktu w Europie. Średnio w latach 1996 – 2003 eksport cukru z Polski wynosił 349,2 tys. ton,
co stanowiło 17,7% produkcji. Import w tym czasie osiągnął zaledwie 50,3 tys. ton, a saldo
eksportu i importu zamknęło się kwotą 75,4 mln USD.
Od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych ceny uzyskiwane w eksporcie polskiego cukru
obniżały się, jednak dość często kształtowały się korzystniej niż światowe ceny cukru białego na
giełdzie w Londynie (tab. 3).
____________________________________________________________________________________
Fundacja Fundusz Współpracy • Biuro Programów Wiejskich
Warszawa • Kwiecień 2005
4
Seria: Polska wieś w Europie • Handel cukrem
Łucja Chudoba •
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_______________________________________________________________________________________
Tabela 3. Porównanie cen cukru białego na giełdzie w Londynie i w eksporcie z Polski
Ceny na giełdzie w Londynie, fob,
Ceny w eksporcie z Polski, fob
USD/t
Lata
kontrakt nr 5
USD/t
1996
366,8
300,4
1997
315,1
328,1
1998
254,7
292,6
1999
200,4
216,7
2000
221,7
215,1
2001
248,9
276,4
2003
228,2
240,0
Źródło:
Analizy MRiRW, ARR, IERiGŻ: Rynek cukru – stan i perspektywy.
Przed integracją Polski z Unią Europejską przeważająca ilość polskiego cukru eksportowana
była do innych krajów niż Wspólnota Europejska wraz z państwami przystępującymi. W latach
1998 – 2001 aż 85,6% cukru eksportowanego z Polski trafiło poza UE i kraje przystępujące.
Dominującym kierunkiem eksportu było terytorium dawnego ZSRR, a zwłaszcza Uzbekistan,
Ukraina i Rosja. Handel z tymi krajami polega nierzadko na wymianie barterowej, co mogło mieć
wpływ na relatywnie wyższy poziom cen w eksporcie.
W roku 2004, po integracji Polski z UE nastąpił spadek eksportu polskiego cukru do krajów
byłego ZSRR, natomiast wzrost – do UE – 15 i UE – 10, a w tym zwłaszcza do Belgii, Niemiec,
Włoch, Słowacji, Węgier, Czech oraz Litwy.
Spadek cen cukru na rynku światowym spowodowany jest wzmagającą się konkurencją
cukru trzcinowego, którego koszty wytworzenia są niższe niż cukru buraczanego. Wiele krajów
rozwijających się – dotychczasowych importerów, zdołało uruchomić cukrownie i rafinerie cukru
na swoim terytorium. Ponadto szczególną ekspansją produkcji i eksportu cukru cechuje się od kilku
lat Brazylia, której rząd zmniejszył zakres subsydiowania produkcji bioetanolu z trzciny cukrowej.
Zjawiska te spowodowały pokaźny wzrost zapasów cukru na rynku światowym.
Równocześnie Światowa Organizacja Handlu (WTO), która pragnie umożliwić najmniej
rozwiniętym krajom świata większy udział w światowym handlu cukrem, wzmogła nacisk na kraje
____________________________________________________________________________________
Fundacja Fundusz Współpracy • Biuro Programów Wiejskich
Warszawa • Kwiecień 2005
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]