halagida

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Rozpracowanie kryptonim „Podregion”I A H I S T O Romówienie działań...S Ł U P S K I E S T U D−wewnątrzresortoweY C Z N E267Nr 18 R O K 2012ARTYKUŁYIGOR HAŁAGIDAUNIWERSYTET GDAŃSKIROZPRACOWANIE KRYPTONIM „PODREGION”−WEWNĄTRZRESORTOWE OMÓWIENIE DZIAŁAŃSŁUŻBY BEZPIECZEŃSTWA PRZECIWKO PODZIEMNYMSTRUKTUROM NSZZ „SOLIDARNOŚĆ” W LĘBORKU(1982-1983)Zniszczenie na przełomie lat 1989 i 1990 większości materiałów operacyjnychSłużby Bezpieczeństwa uniemożliwia nam dziś pełne odtworzenie działań podej-mowanych przez słupską „bezpiekę” wobec NSZZ „Solidarność” zarówno w okre-sie tzw. karnawału „Solidarności”, jak i po wprowadzeniu stanu wojennego1. Szcze-gólnie mocno brak ten jest odczuwalny w stosunku do związkowych strukturw mniejszych miastach regionu, m.in. Bytowie, Miastku, Lęborku czy Ustce2. Prze-prowadzona w tym celu przez piszącego te słowa kwerenda archiwalna dała bardzomizerny efekt.Nie oznacza to jednak, że badacze nie dysponują dziś żadnymi materiałami„bezpieczniackiej” proweniencji, które mogą rzucić przynajmniej pewne światło nato zagadnienie. Jednym z takich pomocniczych źródeł są różnego rodzaju sprawoz-dania czy raporty składane przez słupskich funkcjonariuszy zwierzchnikom w War-szawie, materiały opracowywane na wewnętrzne potrzeby szkoleniowe czy pracedyplomowe napisane przez funkcjonariuszy SB−słuchaczy Wyższej Szkoły Oficer-———————1O przedsięwzięciach podejmowanych przez SB KW MO w Słupsku między sierpniem 1980 r.a grudniem 1981 r. zob. I. Hałagida,Służba Bezpieczeństwa wobec NSZZ „Solidarność” w Słup-sku w latach 1980-1981,„Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, nr 2, s. 75-103. Tekst ten powstał napodstawie nieco zmienionych fragmentów zarysu dziejów słupskiej „Solidarności”, zob. tenże,NSSZ „Solidarność” Region Słupsk (1989-1990),t. 1,Szkice do monografii,Gdańsk 2010. Wieledokumentów dotyczących tej kwestii zostało też ostatnio opublikowanych, zob. tenże,NSSZ„Solidarność” Region Słupsk (1989-1990),t. 2,Dokumenty Komitetu Wojewódzkiego PZPR i Służ-by Bezpieczeństwa,Gdańsk 2011.2Jest to tym bardziej istotne, że nie zachowało się zbyt wiele materiałów własnych NSZZ „Soli-darność” z tych miejscowości (znaczna część została zarekwirowana po wprowadzeniu stanuwojennego, pozostałe uległy rozproszeniu).268Igor Hałagidaskiej w Legionowie3. Przygotowane z reguły na podstawie nieistniejących już dziśdokumentów operacyjnych i śledczych, mogą one niekiedy nie tylko przybliżyćmo-dus operandiaparatu bezpieczeństwa, ale także wyjaśnić wątpliwości lub ukazaćnieznane dotychczas szczegóły. Taki cel przyświecał autorowi niniejszego tekstu przypodejmowaniu decyzji o upublicznieniu wewnątrzresortowego omówienia sprawyo kryptonimie „Podregion”.***Przed wprowadzeniem stanu wojennego na terenie Lęborka działały dwie odręb-ne organizacje „Solidarności”. Spowodowane to było tym, że jesienią 1980 r., tj.w okresie tworzenia się struktur, załogi części zakładów złożyły akces do MKZw Gdańsku, zaś pozostałe do MKZ w Słupsku. Do formalnego podziału doszło sto-sunkowo późno, bo dopiero 18 maja 1981 r. w czasie wyborów delegatów na regio-nalne zjazdy. W efekcie część działaczy należała do „Solidarności” w Słupsku(MKK „Ziemia Lęborska”), część zaś do organizacji związkowej w Gdańsku (od-dział ZR w Gdańsku)4. Z odnalezionych materiałów wynika, że liczniejsza była tadruga – jesienią 1981 r. było w niej skupionych niemal 12 tys. członków5.Wprowadzenie 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego nie oznaczało końca rozbicialęborskich struktur związkowych. Wręcz przeciwnie, ów podział znalazł też pewnenaturalne przedłużenie w działalności podziemnej, gdyż część działaczy angażowałasię w działalność nielegalnych struktur w Słupsku, inni zaś utrzymywali stały kon-takt z „solidarnościowym” podziemiem w Gdańsku.Ważną inicjatywą osób mających kontakty z podziemnymi strukturami w Gdań-sku było utworzenie jesienią 1982 r. Terenowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „So-lidarność” Podregion Lębork. To dzięki niej w połowie października na terenie mia-sta pojawiły się ulotki zawierające m.in. komentarz do nowej ustawy o związkachzawodowych, informacje o sierpniowych wydarzeniach w Gdańsku oraz apel, by niewstępować do nowych związków. Już 18 października ukazał się pierwszy numerpisma TKK „Robotnik Lęborka”6. Pismo to redagowane było przez Marka Balickie-go, Andrzeja Zajkowskiego, Jana Niedźwieckiego i Tadeusza Łuckiego. Ukazywałosię w nakładzie dochodzącym do niemal 1,2 tys. egzemplarzy. Na jego łamach za-mieszczano wiadomości lokalne, informacje o represjach wobec działaczy „Solidar-ności” oraz przedruki z innych wydawnictw podziemnych. Kolportowane byłogłównie w zakładach pracy w Lęborku. W sumie ukazało się co najmniej 15 nume-rów (5 ostatnich już po rozbiciu lęborskiej TKK)7.———————3Zob. np. AIPN, 00103/12, t. 1, P. Fingas,Znaczenie kombinacji operacyjnej w zwalczaniu niele-galnych organizacji w województwie słupskim w latach 1981-1984,Legionowo 1986, mps; tam-że, t. 2, L. Szymański,Organizacja pozyskania i pracy w sprawach prowadzonych przez WydziałV WUSW w Słupsku,Legionowo 1985, mps.4I. Hałagida,NSSZ „Solidarność”...,t. 1, s. 19.5AKK, ZRS, poszyt 24, Wykaz komisji zakładowych należących do Oddziału ZR Gdańsk w Lę-borku, 9 XI 1981 r., k. 7366-7367.6APS, KW PZPR, 388/709, Teleks nr 441 kierownika Wydziału Społeczno-Organizacyjnego KWPZPR w Słupsku Borysa Drobki do Wydziału Organizacyjnego KC PZPR, 19 X 1982 r., k. 82.7Oprócz tego lęborska TKK wydała w 1982 r., w ramach Biblioteki „Robotnika Lęborka”, broszu-rę z wierszami i tekstami piosenek pt.Anonimowa twórczość stanu wojennego.Rozpracowanie kryptonim „Podregion”−wewnątrzresortowe omówienie działań...269Służba Bezpieczeństwa prowadziła działania przeciwko TKK w Lęborku od mo-mentu jej utworzenia. Główne działania prowadził Wydział V SB KW MO w Słup-sku8, wspomagany przez lokalnych funkcjonariuszy z Lęborka. „Równolegle oddnia 9 grudnia br. tut[ejszy] Wydział V [SB] prowadził intensywne działania opera-cyjno-śledcze w ramach sprawy operacyjnego rozpracowania krypt[onim] «Podre-gion» zmierzające do rozpoznania i zlikwidowania podziemnej struktury «Solidar-ności» w Lęborku”−pisał naczelnik owego wydziału ppłk Stanisław Kwiatkowskiw rocznej ocenie sytuacji na terenie województwa. „O jej istnieniu świadczą faktykolportażu ulotek oraz nielegalnego wydawnictwa p.n. «Robotnik Lęborka» w trzechnajwiększych zakładach pracy miasta, tj. Zakładach Wytwórczych Aparatury Wyso-kiego Napięcia «Zwar», Zakładzie Produkcyjnym Kombinatu Maszyn Budowlanych«Zremb» i Spółdzielni Metalowo-Odlewniczej «Spomel». Na aktualnym etapie roz-pracowano i zlikwidowano nielegalną strukturę w spółdzielni «Spomel» (liczącą6 osób). Ustalono osoby kolporterów nielegalnych wydawnictw i ulotek oraz ichpowiązania z analogiczną podziemną strukturą w «Zremb». W sumie w powyższejsprawie dokonano 25 przeszukań pomieszczeń, 23 zatrzymań osób podejrzanycho kolportaż biuletynu, przeprowadzono rozmowy operacyjne z 35 osobami”9. W przy-woływanym cytacie podano kryptonim, jakim oznaczono główne rozpracowanie lę-borskich struktur („Podregion”). Nie można jednak wykluczyć, że już po likwidacjimiejscowej TKK działania te były w jakiś sposób kontynuowane10.Pierwszą dużą grupę kolporterów „Robotnika Lęborka” zatrzymano 9 grudnia1982 r. Byli to: Waldemar Bednarz („Spomel”), Jerzy Brzeziak („Spomel”), Kazi-mierz Herczyk (właściciel prywatnej pieczarkarni), Jerzy Kolanek („Spomel”), Kon-stanty Lubański (Ośrodek Transportu Leśnego oddział Lębork), Marek Saganowski(„Spomel”), Jerzy Wasilewski („Spomel”) i Mirosław Żelek („Spomel”)11. Prawdo-podobnie na podstawie zeznań złożonych przez przynajmniej niektórych z nich do-konano w następnych dniach kolejnych zatrzymań, m.in. Henryka Krawczyńskiego,Edmunda Kleina i Jana Niedźwieckiego. Już 11 grudnia 1982 r. pierwsze materiałyprzekazano do Wojskowej Prokuratury Garnizonowej w Koszalinie, która dwa dnipóźniej−13 grudnia−wydała postanowienie o wszczęciu śledztwa12. Głównym———————8Wydział V SB w KW MO w Słupsku (podobnie jak w większości pozostałych województw)utworzony został w grudniu 1981 r. z dotychczasowego Wydziału III „A” SB (powstałegow 1979 r.). Do jego zadań należała ochrona gospodarki, sprowadzająca się w praktyce do pro-wadzenia działalności przeciwko podziemnym strukturom „Solidarności”. Początkowo kierowałnim mjr/ppłk Stanisław Kwiatkowski (1 VII 1979-17 V 1983), a następnie Zbigniew Olszewski(16 II 1984-1 XI 1989). Więcej zob. P. Piotrowski,Służba Bezpieczeństwa w latach 1975-1990,[w:]Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza,t. 3,1975-1990,red. tenże, Warszawa2008, s. 44-45.9AIPN Gd, 06/93, Ocena sytuacji polityczno-operacyjnej oraz charakter występujących zagrożeńi negatywnych zjawisk na obiektach ochranianych przez Wydział V SB KW MO w Słupskuw 1982 roku, 31 XII 1982 r., k. 88.10Świadczyć o tym może występujący w niektórych dokumentach kryptonim sprawy „PodregionI”. Innym wytłumaczeniem tego faktu może być to, że rzymską jedynkę dodano po aresztowa-niu pierwszych „figurantów”.11AIPN Gd, 012/54, Szyfrogram naczelnika Wydziału Śledczego SB KW MO w Słupsku ppłk.Stanisława Szymaka do Biura Inspekcji MSW, 10 XII 1982 r., k. 18.12Tamże, Wniosek naczelnika Wydziału Śledczego SB KW MO w Słupsku ppłk. Stanisława Szy-270Igor Hałagidafunkcjonariuszem je prowadzącym był−dobrze znany działaczom „Solidarności”w regionie – por. Stanisław Stępień z Wydziału Śledczego SB KW MO w Słupsku.„Ustalono, że na terenie «Spomelu» rozpowszechnianiem tych wydawnictw [uloteki «Robotnika Lęborka»−I.H.] zajmowali się Czesław Krawczyński, Jerzy Kolanek,Marek Saganowski, Jerzy Wasilewski”−pisał on w sporządzonym 17 grudnia pla-nie śledztwa. „Czesław Krawczyński otrzymane od Edmunda Kleina biuletyny «Ro-botnika Lęborka» przekazywał Jerzemu Wasilewskiemu i Jerzemu Kolance, któryosobiście i za pomocą Marka Saganowskiego rozpowszechniali [je] wśród ustalo-nych pracowników «Spomelu». Pracownik «Zrembu» Edmund Klein otrzymane odNiedźwieckiego biuletyny na terenie «Zrembu» przekazywał nieustalonym dotych-czas osobom”13. Większość z zatrzymanych w pierwszych dniach grudnia 1982 r.została stosunkowo szybko (po kilku dobach) zwolniona, zaś por. Stępień skupił sięna dwóch podejrzanych−Kleinie (zatrzymanym 12 grudnia 1982 r.) i Niedźwiec-kim (zatrzymanym 17 grudnia 1982 r., wkrótce zwolnionym, ponownie zatrzyma-nym 27 grudnia)−wobec których zastosowano też areszt tymczasowy i którymbezpośrednio postawiono zarzuty14.Mimo zaangażowania znacznych środków, dochodzenie przyniosło marne wyni-ki. Przyznawali to zresztą sami funkcjonariusze SB. „W toku śledztwa nie ustalonoautorów, miejsca drukowania «Robotnika Lęborka» ani osób wchodzących w składTerenowej Komisji Koordynacyjnej zdelegalizowanego NSZZ «Solidarność» Pod-region Lębork”−informował przełożonych w Warszawie ppłk Szymak15. Dwa dnipóźniej−31 stycznia 1983 r.−śledztwo zostało oficjalnie zamknięte. Tego dniasporządzono stosowny akt oskarżenia. W dokumencie tym zarzucano oskarżonym,iż od października do grudnia 1982 r. rozpowszechniali w Lęborku „nielegalnie wy-dawane biuletyny autoryzowane przez Terenową Komisję Koordynacyjną byłegoNSZZ «Solidarność»−Podregion Lębork w postaci «Robotnika Lęborka», którew treści lżyły i poniżały naczelne organa PRL i zawierały fałszywe wiadomości mo-gące wywołać niepokój publiczny lub rozruchy”16.Rozprawa przeciwko Niedźwieckiemu i Kleinowi rozpoczęła się 21 lutego 1983 r.przed Wojskowym Sądem Garnizonowym w Koszalinie na sesji wyjazdowej w Lę-borku17. Składowi sędziowskiemu przewodniczył por. Remigiusz Chmielewski, któ-———————maka do WPG w Koszalinie o wszczęcie śledztwa, 11 XII 1982 r., k. 22-23; tamże, Postano-wienie wiceprokuratora WPG w Koszalinie por. Benedykta Guzińskiego o wszczęciu śledztwa,13 XII 1982 r., k. 20-20v.13Tamże, Plan śledztwa sporządzony przez por. Stanisława Stępnia, 17 XII 1982 r., k. 25.14Tamże, Meldunek naczelnika Wydziału Śledczego SB KW MO w Słupsku ppłk. StanisławaSzymaka do Wydziału Inspekcji Biura Śledczego MSW, 17 XII 1982 r., k. 34.15Tamże, Meldunek naczelnika Wydziału Śledczego SB KW MO w Słupsku ppłk. Stanisława Szy-maka do Wydziału Inspekcji Biura Śledczego MSW o zakończeniu śledztwa, 29 I 1983 r., k. 67v.16AIPN Gd, 012/55, t. 1, Odpis aktu oskarżenia przeciwko Edmundowi Kleinowi i Janowi Niedź-wieckiemu, 31 I 1983 r., k. 125-128v.17Przed procesem na terenie Lęborka rozkolportowano komunikat miejscowej TKK o następującejtreści: „Dnia 27 grudnia 1982 r. aresztowany został przez SB przewodniczący Komisji Zakła-dowej NSZZ «Solidarność» w «Zrembie» kol. Jan Niedźwiecki pod zarzutem sporządzaniai kolportowania biuletynów NSZZ «Solidarność». Do tej pory nie znaleziono przeciwko niemużadnych dowodów rzeczowych, a obciąża go jedynie wątpliwej jakości zeznanie kolegi. JanRozpracowanie kryptonim „Podregion”−wewnątrzresortowe omówienie działań...271remu towarzyszyli kpt. Bogdan Rychlicki (sędzia) i kpt. Tadeusz Wylegalski (ase-sor). Oskarżycielem był por. Piotr Kuczyński z WPG w Koszalinie. Wyrok ogłoszo-ny został już dwa dni po wszczęciu procesu, tj. 23 lutego 1983 r. Niedźwiecki i Kle-in skazani zostali na rok pozbawienia wolności w zawieszeniu na 3 lata, karęgrzywny oraz pokrycie kosztów postępowania.Proces Niedźwieckiego i Kleina nie zakończył działalności wydawniczej lębor-skiej TKK. W związku z tym w KW MO w Słupsku postanowiono zmienić niecometody działania. Przede wszystkim powołano specjalną grupę operacyjną, któramiała „zajmować” się tylko sprawą „Podregion”. Nie wiadomo dokładnie, jak byłaliczna ani kto wchodził w jej skład. Przypuszczać jednak można, że byli to główniefunkcjonariusze słupscy (np. por. Roman Karcz18) wspomagani przez kilku−znają-cych lokalną specyfikę−miejscowych funkcjonariuszy (chociażby chor. JerzegoWajcowicza19). Całość bez wątpienia koordynowana była przez Wydział V SB KW———————Niedźwiecki, z zawodu inżynier, jest przewodniczącym KZ NSZZ «Solidarność» w «Zrembie»oraz delegatem załogi «Zrembu» na Zebranie Delegatów Regionu Gdańskiego. Dnia 21 i 22 lu-tego br. o godz. 10.00 w budynku Sądu Rejonowego w Lęborku odbędzie się rozprawa przeciw-ko Janowi Niedźwieckiemu (sesja wyjazdowa sądu Pomorskiego Okr[ęgu] Wojsk[owego]).Wzywamy wszystkich, którzy znają Jana Niedźwieckiego, a przede wszystkim członków «Soli-darności» w «Zrembie» do obecności na rozprawie! Jeśli chcesz pomóc Jankowi i okazać soli-darność przybądź do sądu!” (AIPN Gd, 47/1, Komunikat TKK NSZZ „Solidarność” w Lęborkuw sprawie procesu Jana Niedźwieckiego, 16 II 1983 r., k. 10. Por. AIPN Gd, 012/54, Notatkasłużbowa por. Stanisława Stępnia, 19 II 1983 r., k. 82).18Roman Karcz (ur. 1951 r.)−w latach 1977-1982 inspektor Wydziału II SB KW MO w Słupsku,a następnie kierownik sekcji Wydziału V SB KW MO w Słupsku (1982-1984). „Jest osobąo wysokich walorach intelektualnych. Posiada b[ardzo] dobre wszechstronne przygotowaniez zakresu wiedzy operacyjnej i zagadnień polityczno-ekonomicznych. Z nałożonych obowiąz-ków służbowych wywiązuje się bardzo dobrze. Aktualnie posiada na kontakcie kilku TW. Pro-wadzi sprawy operacyjne różnych kategorii. Praca w sprawach prowadzona jest b[ardzo] po-prawnie. Wykazuje dużo inicjatywy i pomysłowości. Kierował i realizował trudne kombinacjeoperacyjne wspólnie z pionem «B» i «T». Był głównym reżyserem rozpracowania i likwidacjipodziemnych struktur antypaństwowych działających na terenie Lęborka” (AIPN Gd, 235/477,Opinia służbowa zastępcy naczelnika Wydziału V SB KW MO w Słupsku kpt. Zbigniewa Ol-szewskiego w sprawie por. Romana Karcza, 14 VII 1983 r., k. 26).19Jerzy Wajcowicz (ur. 1943 r.)−w latach 1982-1983 inspektor Wydziału V SB KW MO w Słup-sku, następnie kierownik Referatu V RUSW w Lęborku (1983-1989). „Za okres swojej pracyw Referacie V, a wcześniej w Wydziale V dał się poznać jako pracownik o dużym stopniu zdy-scyplinowania i zaangażowania w wykonywaną pracę. Wymieniony wchodził w skład specjal-nej grupy operacyjnej powołanej przez Komendanta Wojewódzkiego MO celem rozpracowanianielegalnych struktur byłej «Solidarności» na terenie Lęborka w ramach rozpracowania «Podre-gion I». Opiniowany brał również czynny udział w realizacji wcześniejszego rozpracowaniaoperacyjnego krypt. «Podregion», a w wyniku uzyskanej przez niego informacji od TW ps. «Ja-nek» przystąpiono do ostatecznej realizacji tej sprawy, w wyniku której wszczęto śledztwoi aresztowano tymczasowo, a następnie skazano kolporterów nielegalnego pisma o nazwie «Ro-botnik Lęborka». W toku ostatecznej realizacji rozpracowania operacyjnego krypt. «PodregionI» opiniowany aktywnie pracował z siecią TW. Stosując kombinacje operacyjne, w wyniku cze-go przyczynił się między innymi w sposób znaczący do likwidacji podziemia politycznego podnazwą Terenowa Komisja Koordynacyjna NSZZ «Solidarność» w Lęborku i do aresztowaniaczłonków ścisłego kierownictwa tej nielegalnej organizacji, za co został wyróżniony nagrodąpieniężną przez Komendanta Wojewódzkiego MO” (AIPN Gd, 235/455, Opinia służbowa szefaRUSW w Lęborku por. Marka Bonkowskiego, dotycząca Jerzego Wajcowicza, 13 VI 1986 r., k. 105). [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

radiodx.htw.pl